24. NHỮNG QUY LUẬT CƠ BẢN CỦA TƯ DUY
Liên quan đến chủ đề này, chúng tôi kêu gọi học viên chú ý đến các Quy luật cơ bản của tư duy nổi tiếng đã được công nhận là có giá trị từ thời các nhà logic học Hy Lạp cổ đại. Những luật này là hiển nhiên và không thể bác bỏ được. Chúng là những tiên đề. Jevons nói về chúng: 'Học viên hiếm khi có thể thấy ngay được ý nghĩa và tầm quan trọng đầy đủ của chúng. Mọi lập luận đều có thể được giải thích khi những luật hiển nhiên này được chấp nhận; và sẽ không quá khi nói rằng toàn bộ logic sẽ rõ ràng đối với những ai thường xuyên sử dụng những luật này làm chìa khóa cho mình’.
Sau đây là Ba Luật cơ bản của Tư duy:—
I. Luật đồng nhất. ‘Mỗi vật đều là chính nó’.
II. Luật cấm mâu thuẫn. ‘Không có gì có thể vừa đúng vừa sai’.
III. Luật bài trừ cái thứ ba. 'Mọi thứ đều phải đúng hoặc sai; không có con đường ở giữa’.
I. Luật đầu tiên trong số này, được gọi là ‘Luật đồng nhất’, cho chúng ta biết rằng một sự vật luôn là chính nó, bất kể nó được nhận thức hoặc có thể hiện diện dưới vẻ ngoài hay hình thức nào. Một con vật luôn là chim nếu nó sở hữu những đặc điểm chung của một ‘con chim’, bất kể nó có những đặc điểm phụ của đại bàng, hồng tước, cò hay chim ruồi. Tương tự như vậy, cá voi là động vật có vú vì nó có những đặc điểm chung của động vật có vú mặc dù nó bơi trong nước như cá. Ngoài ra, vị ngọt luôn là vị ngọt, dù được thể hiện ở đường, mật ong, hoa hay các sản phẩm từ nhựa than đá. Nếu một vật là vật đó thì nó là vậy và không thể khẳng định một cách logic rằng nó không phải là vậy.
II. Luật thứ hai trong số này, được gọi là ‘Luật cấm mâu thuẫn’, cho chúng ta biết rằng cùng một phẩm chất hoặc một loại không thể vừa được khẳng định vừa bị phủ nhận về một sự vật ở cùng một thời điểm và địa điểm. Không thể nói chim sẻ vừa là ‘chim’ vừa là ‘không phải chim’ cùng một lúc. Không thể nói đường vừa ‘ngọt’ vừa ‘không ngọt’. Một miếng sắt có thể ‘nóng’ ở một đầu và ‘không nóng’ ở đầu kia, nhưng nó không thể vừa ‘nóng’ vừa ‘không nóng’ ở cùng một chỗ vào cùng một lúc.
III. Luật thứ ba trong số này, được gọi là 'Luật bài trừ cái thứ ba’, cho chúng ta biết rằng một phẩm chất hoặc loại nhất định phải được khẳng định hoặc phủ nhận đối với mọi thứ tại bất kỳ thời gian và địa điểm nhất định nào. Mọi thứ đều phải thuộc về một loại nhất định hoặc không, phải có chất lượng nhất định hoặc không, tại một thời điểm hoặc địa điểm nhất định. Không có con đường thay thế hay con đường trung gian nào khác.
Đương nhiên là bất kỳ tuyên bố nào cũng phải đúng hoặc không đúng với một sự vật nào đó khác tại bất kỳ thời gian và địa điểm nhất định nào; không có ngoại lệ cho điều này. Mọi thứ đều phải hoặc là ‘đen’ hoặc ‘không đen’, là chim hay không phải chim, sống hay không còn sống, tại bất kỳ thời gian hoặc địa điểm nhất định nào. Nó không thể là thứ gì khác; nó không thể vừa tồn tại vừa không tồn tại ở cùng một thời điểm và cùng một địa điểm, như chúng ta đã thấy; do đó, nó phải là hoặc không phải là điều được khẳng định về nó. Sự phán đoán phải quyết định phương án thay thế là gì; nhưng nó chỉ có hai lựa chọn khả thi.
Nhưng học viên không nên nhầm lẫn những phẩm chất hoặc sự việc trái ngược nhau với 'cái không'. Một vật có thể 'đen' hoặc 'không đen', nhưng nó không cần phải có màu trắng mới là 'không phải đen', vì màu xanh lam cũng 'không phải đen' cũng như nó 'không phải trắng'. Việc bỏ qua thực tế này thường gây ra sai sót. Chúng ta phải luôn khẳng định sự tồn tại hoặc không tồn tại của một phẩm chất nào đó trong một sự vật; nhưng điều này khác xa với việc khẳng định hay phủ nhận sự tồn tại của chất lượng đối lập. Vì vậy, một vật có thể 'không cứng' nhưng cũng không có nghĩa là nó 'mềm'; nó có thể không cứng cũng không mềm.
Tương tự như vậy, vì con cò có chân dài và mỏ dài, không thể suy ra rằng tất cả các loài chim đều phải có những đặc điểm này đơn giản vì cò là một loài chim. Thật sai lầm khi mở rộng phẩm chất của cá nhân cho cả loại. Nhưng sẽ là hợp lý khi cho rằng phẩm chất của một loại phải có ở tất cả các cá thể của loại đó. Có sự khác biệt rõ rệt giữa mệnh đề khẳng định rằng ‘một số loài chim có màu đen’ và mệnh đề khẳng định rằng ‘tất cả các loài chim đều có màu đen’. Tất nhiên, quy tắc tương tự cũng đúng với các mệnh đề phủ định.
Một sai lầm khác là giả định rằng vì mệnh đề khẳng định hoặc phủ định chưa được hoặc không thể được chứng minh, nên mệnh đề ngược lại phải đúng. Đánh giá đúng chỉ đơn giản là ‘chưa được chứng minh’. Một phán đoán sai lầm khác là phán đoán dựa trên việc quy kết chất lượng tuyệt đối cho những gì chỉ mang tính tương đối hoặc có tính so sánh. Ví dụ, các thuật ngữ 'nóng' và 'lạnh' là tương đối và có tính so sánh, và chỉ biểu thị quan điểm tương đối của một người về mức nhiệt độ ổn định và chắc chắn.
Điều chắc chắn là mức nhiệt độ, ví dụ như 75 độ F; từ đây chúng ta có thể khẳng định một cách logic rằng điều đó đúng hoặc không đúng tại một thời điểm hoặc địa điểm nhất định. Nhiệt độ có thể là 75 độ F hoặc không. Nhưng nó có thể có vẻ ấm áp với người này và lạnh lẽo với người khác; cả hai đều đúng khi đánh giá về cảm xúc tương đối của họ. Nhưng không ai trong họ có thể khẳng định một cách tuyệt đối rằng trời ấm hay lạnh. Vì vậy, sẽ là sai lầm khi gán chất lượng tuyệt đối cho chất lượng tương đối. Một sự thật tuyệt đối tuân theo Luật Bài trừ cái thứ ba, nhưng ý kiến cá nhân không phải là sự thật tuyệt đối.
Có những quan niệm sai lầm khác sẽ được thảo luận trong các chương khác của cuốn sách này dưới tiêu đề thích hợp.
*****
Bài tiếp theo: #25 Lập luận
No comments:
Post a Comment